Dünya katmanlarını sırasıyla yazacağız böylelikle konuyu öğrenirken zorluk çekmeyeceksiniz. Bu konu 4.sınıf ve 6. sınıf öğrencilerininde yararlanabileceği şekilde hazırlanmıştır.
Dünyanın 3 katmanını duyu organlarımızla gözlemleyebiliriz. Gözlemlediğimiz bu katmanlar hava, su ve kara katmanlarıdır.

Dünyanın fotoğrafına baktığınızda mavi bir küre göreceksiniz bunun nedeni dünyanın büyük bir bölümünün sularla kaplı olmasından dolayıdır.  Bu kısma su katmanı denirken, üzerinde yaşadığımız kara parçasına da taş küre denir, Kara katmanını çevreleyen hava katmanıdır.

Dünyanın katmanları arasında duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız katmanlarda bulunmaktadır. Bu gözlem yapamadığımız katmanlarla birlikte toplamda 5 adet katman bulunmaktadır.  İşte bu katmanlar şunlardır:

• Hava Küre (Atmosfer)
• Su Küre (Hidrosfer)
• Taş Küre (Litosfer)
• Ateş Küre (Pirosfer)
• Ağır Küre (Barisfer)

Gözlenen dünya katmanları: Hava Küre (Atmosfer), Su Küre (Hidrosfer), Taş Küre (Litosfer)

Gözlenemeyen dünya katmanları: Ateş Küre (Pirosfer), Ağır Küre (Barisfer)

Dünyanın katmanları dıştan içe doğru birbirini kuşatan çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. Bu katmanların dış şekli küredir. Her katmanın özelliği ve kalınlığı birbirinden farklıdır ve her katmanın farklı görevi vardır.

Dünyanın Katmanları ve Özellikleri

Yukarıdaki şekilde katmanlarının yerleri gösterilmiştir. Dünya katmanlarının özelliklerini öğrenelim.

Hava Küre (Atmosfer)

• Hava küreye atmosfer adı da verilmektedir.
• Dünyanın etrafını saran karışık gaz kütlelerinden oluşur.
• Gözlemlenen katmanlardan biridir.
• Hava küre su küresini ve taş küreyi kuşatan bir yapıya sahiptir.
• Hava kürenin içerisinde canlıların yaşayabilmeleri için gerekli bütün gazlar bulunur. Ayrıca hava küre Dünya’yı zararlı ışınlardan da korur.
• Hava küre %78’i azot, %21’i oksijen gazından oluşur. Az da olsa hava içerisinde karbondioksit, su buharı ve başka gazlarda bulunmaktadır.
• Güneş’ten gelebilecek fazla ısıyı tutar ve Dünya’nın uygun sıcaklıkta olmasını sağlar.
• Hava kürede yağmur, rüzgar, kar gibi hava olayları hava katmanında meydana gelir.
• Canlıların ayakta kalması için gerekli olan oksijen hava kürenin yeryüzüne yakın kısımlarında bulunur.
• Yerden yüksekliğe çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen miktarında azalma meydana gelir. Bundan dolayı hava kürenin üst kısımlarında yaşamak epey zordur.
• Hava küre her gezegende bulunmaz.

Ozon Tabakası (Ozonosfer)

Dünyanın katmanları arasında hava kürenin içerisinde bulunan ozon tabakası da bulunur.

• Ozon tabakasının en büyük görevi dünyaya gelebilecek zararlı güneş ışınlarını tutmasıdır.
• Bu zararlı ışınlar canlıların yaşamları için tehlikelidir.
• Bazı haberlerde ozon tabakasının delinmesi diye haberleri gördüğünüz zaman gerçek anlamda delinmesi olarak algılamayınız. Ozon tabakasının delinmesi bazı yerlerde ozon gazı miktarının azalmasıdır.
• Ozon gazı gözle görülmez ve renksiz bir gazdır. Atmosferin en üst katında yer alır.
• Ozon tabakasının delinmesinin temel nedeni insanların çeşitli faaliyetleri sonucu havaya saldıkları kimyasallardır. Bu kimyasal maddeleri günlük hayatımızda kullanıyoruz ve ozon tabakasına da zarar veriyoruz.
• Günlük hayatımızda klima sistemlerinde, buzdolaplarında, yangın söndürme cihazlarında, tarımda kullanılan böcek ilaçlarında, köpük üretiminde (örneğin yataklar için), parfüm ve deodorantlar ozon tabakasına zarar vermektedir.
• Ozon tabakasının delindiği yerlerde güneş ışınları az tutulur ve zararlı ışınlar dünyaya ulaşır. Bu zararlı ışınlarda  deri kanserine neden olabilir, gözlere zarar verebilir. Katarakt gibi göz kusurları ortaya çıkabilir. Bu durumda insanların bağışıklık sistemi de zarar görür.
• Zararlı ışınlar sadece insanlar için zararlı değildir, aynı zamanda çevre içinde olumsuz durumlara neden olabilir. Doğaya verdiği zararlar sonucunda tarımsal üretim azalır, deniz besin zinciri bozulur balık nüfusunu etkiler.

Su Küre (Hidrosfer)

• Dünyamızda rahatça gözlemlenebilen katmanlardan biridir.
• Dünya’nın yaklaşık %75’i sularla kaplıdır.
• Canlıların yaşamları için gerekli olan su ihtiyacını su katmanı karşılamaktadır. Hayvanların ve bitkilerle birlikte insanların kan dolaşımı, boşaltım ve sindirim sistemlerinin düzenli çalışmasını su sağlar.
• Su katmanı yer üstü ve yer altı sularından oluşur. Su katmanı içerisinde okyanus, deniz, göl, akarsu ve buzullar yer üstü suları bulunmaktadır.
• Yer altı suları göl ve akarsuların, yağmur ve kar sularının toprak tarafından emilmesiyle  yer altında birikmesi sonucu oluşur.
• Dünyanın katmanları arasında yer alan su küresi tatlı ve tuzlu sulardan oluşmaktadır. Suların %97’si tuzlu su, %3’ü tatlı sudur.
• Su kürede su bir döngü içerisindedir. Suyun korunması doğa için çok önemlidir. Güneş ısısının yardımıyla su buharlaşır ve su, yağmur, kar, dolu gibi yağış biçimleriyle yeryüzüne iner. Yeryüzüne inen suyun bir kısmı yer üstü ve yeraltı sularına karışır.

Taş Küre (Litosfer)

• Dünyanın yer kabuğunu oluşturan katmandır.
• Günlük yaşantımızı devam ettirebildiğimiz, üzerinde yaşadığımız katmanın adına taş küre yani litosfer adı verilmektedir.
• Gözlemlenebilen 3. katmanlardan biridir.
• Taş küresi dağlar, ovalar, adalar, kıtalar, deniz ve okyanus tabalarından oluşmaktadır.
• Yer kabuğunun kalınlığı yüzey şekillerine göre değişmektedir. Dağların bulunduğu yerde kalın olurken, okyanus diplerinde incedir.
• Taş küre yani litosfer toprak ve çeşitli kayaçlardan oluşmaktadır. İçine inildikçe sıcaklık da artmaktadır.

Manto (Ateş Küre)

• Dünyanın katmanları içerisinde duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız katmanlardan biri olan ateş küre bir diğer adıyla manto yer kabuğunun altında bulunmaktadır.
• Yer kabuğunun en altında yer almaktadır. Yani merkezinde yer alıyor.
• Ateş Küre denilmesinin nedeni sıcaklığından dolayıdır. Yer kabuğuna göre sıcaklığı epey yüksektir.
• Bu katmanın içi çok sıcak olduğu için yüksek oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum bulunmaktadır. Bu maddelerin tümü ise magmayı oluşturur. 

Yanardağlar (Volkanlar)

Volkanlar sürekli hareket halinde olup magmanın yer kabuğunda bulunan çatlaklardan ve kırıklardan çıkarak etrafa lav püskürtmesiyle yeryüzüne çıkar. Böylelikle yanardağlar ve volkanlar meydana gelir. Yanardağlar kimi zaman aktif olrak hareket halinde olabilirken kimi zamanda pasif kalıp sönmüş olabilir. Yanardağlar genellikle taş kürenin yüzeyinde bulunurken, bazı yanardağlar okyanus tabanlarında da aktif olabilir.

Depremler

Manto dediğimiz katmanda magmanın çeşitli hareketleri sonucunda yer kabuğunun üstünde bulunan kıtalar, birbirine yaklaşır, uzaklaşır veya yanal hareket yapar. Bu hareketlerde yer kabuğunda gerilmelere ve kırılmalara neden olup depremlerin oluşmasına neden olur.

Ağır Küre (Çekirdek)

• Dünyanın katmanları arasında bulunan ağır küre yani çekirdek duyu organlarımızla gözlem yapamayacağımız bir katmandır.
• Yerin merkezine kadar inen bu katmana çekirdek adı verilmiştir.
• Ağır küre ateş kürenin altında yer alır.
• En sıcak katmandır.
• Yoğunluğu ve ağırlığı fazla olan bütün ağır elementler bu katmanda bulunur.
• Bu katman çok derin olduğu için sınırlı bilgilere sahibiz.

Dünyanın katmanları konusunu bitirdik. Gün geçtikçe dünyamız araştırılıyor ve yeni bilgiler ortaya çıkıyor. Bilim adamları dünyayı sürekli araştırdıkları için yeni bilgilerde elde ediyor.

Bazı katmanları henüz araştırmak için teknoloji çok gelişmemiştir. Ancak duyu organlarımızla gözlem yapabileceğimiz katmanları araştırıyoruz ve bilgiler elde ediyoruz. Artık dünyanın katmanları ile ilgili bilgiler öğrendiniz, sınavlarda karşınıza çıktığı zaman kolaylıkla bu soruları yapabileceksiniz.